Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir ve Nasıl Tanımlanır?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), genellikle çocukluk döneminde başlayan, ancak yetişkinlikte de devam edebilen bir nöro-gelişimsel bozukluktur. DEHB, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve impulsivite (dürtüsel davranış) gibi belirtilerle karakterize edilir. Bu durum, bireyin günlük yaşam aktivitelerini, sosyal ilişkilerini ve akademik veya mesleki performansını olumsuz etkileyebilir. DEHB’nin tanısı, genellikle bir psikiyatrist veya çocuk psikiyatristi tarafından, kapsamlı bir değerlendirme sonrasında konulur. Tanı koymak için, Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (APA) yayınladığı “Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı” (DSM-5) kriterleri kullanılır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun Ana Nedenleri Nelerdir?

DEHB’nin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik, çevresel ve nörolojik faktörlerin bir kombinasyonu olduğuna inanılmaktadır. Genetik faktörler önemli bir rol oynamaktadır; ailede DEHB öyküsü olan bireylerde bu durum daha sık görülmektedir. Çevresel faktörler arasında prenatal sigara kullanımı, düşük doğum ağırlığı ve erken doğum gibi faktörler yer almaktadır. Nörolojik olarak, DEHB’li bireylerde beyin yapısı ve işlevinde farklılıklar olduğu gözlemlenmiştir; özellikle dikkat ve ödül sistemleriyle ilişkili bölgelerde anormallikler tespit edilmiştir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun Belirtileri ve İşaretleri

DEHB’nin belirtileri üç ana kategoride toplanabilir: dikkat eksikliği, hiperaktivite ve impulsivite.

• Dikkat Eksikliği: Detaylara dikkat etmekte zorlanma, eşyaları kaybetme, günlük görevleri unutma ve uzun süreli zihinsel çaba gerektiren aktivitelerde zorlanma.
• Hiperaktivite: Aşırı hareketlilik, yerinde duramama, başkalarının konuşmalarını kesme ve aşırı derecede koşma veya tırmanma.
• Impulsivite: Düşünmeden davranma, sırasını beklememe, başkalarını rahatsız etme ve duygusal patlamalar.

Bu belirtiler, bireyin yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan şekilde ortaya çıkmalıdır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nda Teşhis Süreci ve Yöntemleri

DEHB teşhisi için kapsamlı bir değerlendirme yapılır. Bu değerlendirme sürecinde; tıbbi öykü alma, fiziksel muayene, psikolojik değerlendirmeler (görüşmeler ve ölçekler) yer alır. DEHB’nin teşhisinde kullanılan bazı araçlar arasında Conners Öğretmen/Anne-Baba Derecelendirme Ölçekleri, Vanderbilt Değerlendirme Ölçeği ve Brown Dikkat Eksikliği/Depresyon Ölçeği bulunmaktadır. Ayrıca, bilişsel yeteneklerin değerlendirilmesi için zeka testleri de kullanılabilir.

Kimler Risk Altında?

DEHB her yaştan insanı etkileyebilir; ancak çocukluk döneminde daha sık teşhis konulmaktadır. Erkeklerde kızlara göre daha sık görülmektedir. Ailede DEHB öyküsü olan bireyler, düşük doğum ağırlıklı bebekler, prenatal dönemde sigara veya alkol kullanan annelerin çocukları risk altında olabilir. Ayrıca prematur doğan çocuklarda da risk daha yüksektir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ile İlişkili Diğer Psikolojik Durumlar

DEHB’li bireylerde diğer psikolojik durumlar da sık görülmektedir. Bu durumlar arasında depresyon, anksiyete bozuklukları (kaygı bozuklukları), uyku bozuklukları, öğrenme güçlükleri (özellikle disleksi) yer almaktadır. Ayrıca otizm spektrum bozukluğu gibi nöro-gelişimsel bozukluklar da eş zamanlı olarak görülebilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavi Yöntemleri ve Çözümler

DEHB tedavisi genellikle çok yönlüdür; yani tek bir tedavi yöntemi değil, çeşitli yöntemlerin kombinasyonunu içerir.
– İlaç Tedavisi: Stimülan ilaçlar (örneğin metilfenidat) en sık kullanılan ilaçlardır; ancak non-stimülan ilaçlar da kullanılabilir.
– Tedavi: Bilişsel-davranışçı terapi (BDT), aile terapisi gibi psikoterapiler faydalı olabilir.
– Destek: Eğitim sisteminden destek almak; örneğin özel eğitim programlarına katılmak önemlidir.
– Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Düzenli egzersiz yapmak; beslenmeye dikkat etmek; yeterli uyku almak gibi değişiklikler de yardımcı olabilir.

Günlük Yaşamda Başa Çıkma Stratejileri

DEHB’li bireyler günlük yaşamlarında bazı stratejiler uygulayarak daha iyi başa çıkabilirler:
– Görev Listeleri: Yapılacak işleri yazılı olarak listelemek,
–